Śruby i wkręty są jednymi z najczęściej stosowanych elementów złącznych, a ich właściwy dobór ma bezpośredni wpływ na trwałość i bezpieczeństwo konstrukcji. Śruba a wkręt, oprócz odmiennych obszarów zastosowania, posiadają również inne cechy charakterystyczne, które - przynajmniej w teorii - powinny ułatwiać ich rozróżnienie.
W praktyce jednak granica między tymi dwoma typami elementów bywa nieostra. Rozpatrując ten podział, można natrafić na niejednoznaczności, a problemy wynikające z nieprawidłowej identyfikacji mogą prowadzić do nieporozumień - zarówno w sprzedaży, jak i w zastosowaniu technicznym.
Wkręty i śruby - podstawowe definicje
Analizę podziału między wkrętami a śrubami warto rozpocząć od wyjaśnienia, czym są wkręty, a czym śruby.
Wkręt
Wkręt to element uniwersalny, łączący ze sobą różne materiały, takie jak drewno, blachy, tworzywa sztuczne. Wśród najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy są:
Wkręt do drewna ART. 9050
Śruba
To element mechaniczny służący do łączenia lub mocowania różnych części, składające się z trzonu gwintowanego. Śruby najczęściej używane są wraz z innymi łącznikami takimi jak nakrętki i podkładki.
Śruby podobnie jak wkręt znajdują swoje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, takich jak:
- budownictwo,
- motoryzacja,
- mechanika,
- meblarstwo,
- elektronika.
Śruba z łbem sześciokątnym DIN 933
Kryteria rozróżnienia - śruba a wkręt
Rozpatrzmy najpowszechniejsze klasyfikacje podziału tych dwóch elementów:
1. Kryterium materiału przeznaczenia
- Śruba klasyfikowana jest jako element do metalu z gwintem metrycznym bądź calowym.
- Wkręt przeznaczony jest do drewna, blachy czy tworzywa sztucznego, wkręcający się bezpośrednio w materiał.
Ta klasyfikacja jednak nie uwzględnia łączników z gwintem metrycznym czy wkrętów samoformujących wg normy DIN 7500.
2. Kryterium kształtu łba
Jednym ze sposobów rozróżnienia między śrubą a wkrętem jest kształt łba. Za śruby najczęściej uznaje się elementy z łbem sześciokątnym, jak w przypadku śrub zgodnych z normami DIN 931 i DIN 933. Spotyka się też inne warianty łbów w śrubach – np. kuliste czy grzybkowe (ISO 7380) - jednak ich wspólną cechą jest to, że łeb pozostaje wyraźnie widoczny i wystaje ponad powierzchnię łączonego materiału.
Wkręty natomiast mają zazwyczaj łby stożkowe, soczewkowe lub podkładkowe, często wyposażone w gniazdo na bit. Łby stożkowe umożliwiają pełne zagłębienie w materiale, podczas gdy soczewkowe i podkładkowe mogą lekko wystawać - jednak znacznie mniej niż klasyczne łby śrub. W efekcie połączenia z użyciem wkrętów są zwykle bardziej estetyczne i wizualnie zintegrowane z powierzchnią. Ma to szczególne znaczenie w estetycznych i konstrukcyjnie spójnych połączeniach, np. w stolarstwie lub pracach blacharskich.
Warto jednak pamiętać, że samo kryterium kształtu łba nie daje pełnej odpowiedzi. Przykładowo wkręt do drewna wg normy DIN 571 oraz blachowkręt wg normy DIN 7976 posiadają łeb sześciokątny, a mimo to klasyfikuje się je jako wkręty - o tym decydują inne cechy, które omówimy w dalszej części.
3. Kryterium metody wkręcania
Ostatnim kryterium odróżniania śrub od wkrętów jest metoda ich wkręcania. W tym podziale wkręty to elementy zaprojektowane do bezpośredniego wkręcania w materiał, bez konieczności wcześniejszego wykonywania nagwintowanego otworu. Wyposażone są zazwyczaj w ostre zakończenie oraz gwint, który samoczynnie nacinając materiał, zapewnia trwałe połączenie.
Wkręty zazwyczaj mają w łbie gniazdo, takie jak Pozidrive, Phillips, Torx, imbus czy nacięcie płaskie. Umożliwia ono montaż przy użyciu śrubokrętów lub końcówek wkręcających, zwanych bitami. Tego typu rozwiązanie jest charakterystyczne np. dla blachowkrętów czy wkrętów do drewna.
Śruby natomiast są przeznaczone do stosowania w wcześniej przygotowanych otworach z gwintem. Nie mają ostrza ani samogwintującej końcówki, a ich montaż odbywa się najczęściej za pomocą kluczy - zwłaszcza w przypadku łbów sześciokątnych.
Warto zauważyć, że nawet tu istnieją wyjątki od reguły. Przykładowo wspomniany wcześniej wkręt do drewna wg normy DIN 571 – mimo że dokręcany jest kluczem, jak klasyczna śruba – nie wymaga nagwintowanego otworu i posiada gwint umożliwiający bezpośrednie wkręcanie w drewno, co technicznie czyni go wkrętem.
Więcej o gniazdach i wgłębieniach oraz o łbach można poczytać w innych artykułach w naszej Bazie Wiedzy. Zapraszamy do zapoznania się Rodzaje wgłębień i gniazd w śrubach i wkrętach oraz tutaj Rodzaje łbów śrub i wkrętów w elementach złącznych
Podsumowanie
Powyższe kryteria pozwalają przyjąć, że:
- Śruba to element złączny, którego łeb nie jest wpuszczany w konstrukcję, lecz stanowi osobną, wystającą bryłę.
- Wkręt można osadzić w materiale, a jego trzpień przechodzi płynnie w łebek.
Ten podział wpływa również na sposób pomiaru:
- Wkręty mierzy się w całości - od końca do łba.
- Śruby mierzy się od spodu łba do końca trzonu.
Warto kierować się normami DIN, ISO, pamiętając o wyjątkach, które zostały opisane powyżej. W razie wątpliwości przy doborze elementów złącznych nierdzewnych najlepiej skonsultować się z naszymi specjalistami, którzy chętnie pomogą w wyborze odpowiedniego łącznika.